Crisis, what crisis?

Bezoek aan Zeeuws-Vlaanderen 20 juli 2009

Het railgoederenverkeer tiert welig in Zeeuws-Vlaanderen. Hoewel de dienstregeling – zo die er al is – hoogst flexibel gehanteerd wordt, kan een bezoek aan deze slechts via de Westerscheldetunnel met het vasteland verbonden Nederlandse enclave het hart van een spoorwegliefhebber sneller doen kloppen. Het terrein in nauwelijks bebouwd en de hoofdspooras loopt parallel aan de belangrijkste verkeersweg. Geen enkele trein kan aan je aandacht ontsnappen, omdat je hem al van verre ziet aankomen en er voldoende overwegen en parallelbanen zijn (en niet die vermaledijde hekken) waardoor de fotograaf alle ruimte geboden wordt. De dienst wordt uitgevoerd door 6400/6500’s van DB Schenker(voorheen Railion)  en wie nog B-cargo-locs (van de Belgische spoorwegen) uit de reeks 77 op Nederlands grondgebied wil zien, komt hier aan zijn trekken.

Wie niet uit de directe omgeving kom,t moet wel vroeg uit de veren. Rond 6 uur komen de verschillende ploegen in actie en tussen 1200 en 1400 is het gedaan. Geen verkeerde baan, machinist met standplaats Terneuzen. En van een crisis is op 20 juli 2009 weinig te merken, integendeel, wellicht omdat het een dag is die tussen het weekend en de nationale feestdag in België in ligt en het vervoer is uiteraard geheel afhankelijk van België . Naast wat ik niet gezien heb, zijn er die dag 217 wagens vervoerd!

Infra

De infrastructuur is snel geschetst: hij bestaat in feite uit een grote H.. Er komt een enkelsporige lijn vanuit Gent en Zelzate de grens over naar Sas van Gent. De linkerpoot van de H wordt gevormd door de lijn van Sas van Gent via Sluiskil naar Dow waarover zich vooral ketelwagentreinen bewegen. In Sas is er dan nog een aftakking naar het graanoverslagbedrijf Cerestar. Bij Sluiskil splitst de lijn zich; rechtdoor naar Dow Chemical (en enkele andere bedrijven) en rechtsaf het Kanaal van Gent naar Terneuzen over naar het emplacement Terneuzen Zuid. Boven in de rechterpoot van de H ligt het emplacement Terneuzen waar ook de werkplaats en een dienstgebouwtje zich bevinden, met enkele aftakkingen waar slechts marginaal goederenvervoer plaats vindt. Naar het zuiden steekt een lijn terug (de voormalige verbinding met Hulst) tot het Emplacement Axel. Van hieruit loopt er nog een lijn naar het zuidwesten, naar de Axelse Vlakte. Alles bij elkaar gaat het slechts om enkele tientallen kilometers spoor. Er zijn vijf 6400-locs van DB Schenker beschikbaar; B-cargo rijdt de meeste (blok-)treinen naar Dow met locs uit de reeks 77/78 en dan rijdt Crossrail(voorheen DLC) nog een enkele containertrein ook in de richting van Dow. Daarmee is het spoorbedrijf Zeeuws-Vlaanderen in een notendop beschreven.

Aankomst

Ik arriveer om 7:30 in Sas van Gent. Naar later blijkt is er op het emplacement Axel dan al een tweetal locs aan het werk. Bij aankomst is de situatie in Sas als volgt. Op spoor 1 (gerekend vanaf het DB Schenkerkantoortje) staat een unitcargotrein, de aanvoertrein van deze ochtend,  op spoor 2 een graantrein, de sporen 3, 4 en 5 zijn leeg. Op een kopspoortje staat een uitgerangeerde ketelwagen, volgens opschrift met bluswater.

Op het vijf-sporige emplacement Axel, waar vaak lege wagens voor Outo Kumpu (op de Axelse Vlakte) staan opgesteld, is ruimte gemaakt. Een waarschijnlijk lege staaltrein staat in Terneuzen nabij de werkplaats, samen met – ook al tamelijk ongebruikelijk – een graantrein. Ook in Zelzate blijkt een graantrein opgesteld te zijn. Kennelijk verwacht men grote drukte; welnu, dat zal bewaarheid worden!

Dow 1

In Sas van Gent rangeert bij mijn komst de Belgische loc 7802 op het korte baantje tussen het emplacement en de overweg, waarschijnlijk heeft hij de unit-cargotrein aangevoerd. Dat is dan trein 45600 uit Gent, aankomst 7.28 uur. Via spoor vijf begeeft hij zich naar de zuidkant van het emplacement.

Om 7:58 rolt daar een nieuwe trein uit België binnen: B-cargoloc 7796 met aan de haak twee Nederlandse locs 6515 (rood) en 6507 (geel): zij worden op spoor 3 achtergelaten en ook dit keer gaat de Belgische loc af via spoor 5. Hij keert echter op zijn schreden terug en stelt zich op voor de trein die door zijn broertje gebracht is (spoor 1). Rond half negen neemt deze loc het voorste deel van de aanvoertrein mee: één (tijdens mijn korte afwezigheid bijgeplaatste) tankcontainer (ethyleenglycol) en zeven ketelwagens met chemicaliën, voorzien van o.a. de UN-codes. 1992 (brandbare vloeistof) en 1184 (ethyleendichloride).

Alles verloopt hier in grote rust, het is een stralende dag, de vogels kwinkeleren en er is nauwelijks verkeer op de weg. Het grote voordeel van Zeeuws-Vlaanderen is dat de baanvaksnelheid uiterst laag is (30 km), hetgeen mij de kans biedt de trein ergens ter hoogte van Sluiskil op een open vlakte opnieuw te fotograferen.

Op de splitsing bij Sluiskil (voortaan “de splitsing”) moet hij linksaf naar Dow: sein, wissel en ontspoorblok zijn handbediend. De machinist moet van de bok, sleutelen en kan pas daarna zijn tocht vervolgen. Ook dit bevordert de snelheid niet, maar hectiek bestaat hier niet. Je kunt hier oud worden als machinist, alleen de benen moeten lening blijven want ook op het emplacement moeten de wissels ter plaatse bediend worden en dat betekent bij elk wissel een klimpartij af en op de loc, gelukkig voor de mannen zijn het voor zover ik dat kan zien overal pompwissels.

Yara 1

Omdat ik voorlopig geen nieuwe trein verwacht ga ik op zoek naar de andere drie locs (twee zijn er immers zojuist in Sas afgeleverd). Bij de werkplaats staat niets, wat betekent dat ze ergens in actie moeten zijn. Eén heb ik er tussen de struiken door gezien bij Cerestar, waar hij het rangeerwerk verzorgt bij het lossen. Dan mis ik er nog twee, en die kunnen zich dan alleen nog maar op Axel bevinden. Mijn vermoeden blijkt juist. Van het uitgestrekte emplacement wordt juist door loc 6512 een lange kunstmesttrein van Yara uitgehaald en op een wachtspoor geplaatst. Dat moet over een overweg van een relatief drukke weg, maar ook de automobilisten nemen in alle rust een pauze. De trein bestaat uit zeker 30 Tapps-wagens van France Wagons met het opschrift Trans Engrais. De loc loopt los naar het andere eind van het emplacement waar wat ketelwagens staan opgesteld en ik wacht op zijn terugkeer. Maar helaas, hij ontsnapt richting Terneuzen Zuid. Vanwege de lage snelheid kan ik hem echter gemakkelijk achterhalen. De ploeg is zo slim geweest twee locs mee te brengen waardoor er niet omgelopen hoeft te worden. Getweeën rijden ze met drie glanzend witte nieuwe Nacco ketelwagens (een fantastisch gezicht, die twee rode locs met witte wagens tegen een helblauwe hemel) naar Terneuzen Zuid waar de voorste loc (6516) wordt afgekoppeld en de achterste (6512) direct met de Nederlandse (depot Botlek) Zags-wagens met ammoniak (UN-code 1005) koers zet naar Sas van Gent. De wagens komen op spoor 4 waar de unit-cargoafvoertrein naar Gent in de loop van de dag opgebouwd wordt. Naar later blijkt zal de 6516 bij Verbrugge in Terneuzen op bezoek gaan. Toch nog iets gemist deze dag!

Dow 2

Dan volgt een bijzonder rangeerklusje: 6512 loopt alweer via spoor vijf om en verplaatst vervolgens de twee hier al in de vroege ochtend aangevoerde locs van spoor 3 naar 1, waar ze voor het restant van de aanvoertrein komen te staan. Het nut ervan zal me pas later duidelijk worden, alle sporen zullen nl. nodig zijn . Daarna pikt hij een van de drie ammoniakwagens weer op en vertrekt hiermee naar Dow. Intraregionaal vervoer, dat kennen we in Nederland verder niet meer, van Yara naar Dow, hemelsbreed misschien 10 kilometer!

Op het passeerspoor direct na de splitsing bij Sluiskil moet het treintje wachten op een tegenligger. De chemiereus Dow Chemical Terneuzen doet zijn naam eer aan. Hij verstuurt vandaag weliswaar met een vertraging van een uur achter de 7796 maar liefst 28 ketelwagens en twee platte Belgische wagens met felgele tanks met pyrofore metaalorganische stof (3394) en aluminium alkyl (3399). Te zien zijn verder o.a. een glanzend zilveren Wascosa wagen (Zagns uit Zwitserland – 1040, ethyleenoxide), VTG-/Gatx-/AL-wagens (Zags uit Duitsland – 1010 - butadieen), en achterop vier KVG-/EVA-wagens (Zans uit Duitsland – 2055 – styreen monomeer). Bij Philippine op de plek waar ooit een passeerspoor gelegen heeft, leg ik de trein nogmaals digitaal vast.

Cerestar

Vóór de aftakking van Cerestar moet de Dow-trein wachten. Op zichtafstand erachter is inmiddels een trein verschenen met twee dichte wagens, later blijkt dat de 6516 met wagens van Verbrugge in Terneuzen te zijn. Ook deze moet wachten. Het is spitsuur: vanuit Sas van Gent is er een graantrein voor Cerestar vertrokken. De 6510, de enige loc die we nog niet hadden opgespoord, komt met 29 wagens aan de haak krijsend door de kennelijk wat enge boog naar het graanbedrijf. Wagens van Gyuamarche Nutrichon Animale, Cargill en vooral Transcereales Ermewa komen langs, alle van Franse origine. Het is minder een allegaartje dan bijvoorbeeld in Oss (zie thema 20). De in de ochtend geloste wagens moeten tijdens mijn afwezigheid naar Sas van Gent geretourneerd zijn, ze staan later op spoor 5. De vers aangevoerde maïstrein zal deze maandag niet meer gelost worden, de loc komt onverrichterzake terug, nadat hij de twee wachtenden (Dow-trein en Verbrugge-trein) heeft laten voorgaan.

Dow 3

Terug in Sas van Gent zie ik dat er nu vier sporen bezet zijn: de locs met het tweede deel van de aanvoertrein op 1, de reeds gearriveerde Dow-trein op 2, de resterende twee ammoniakwagens op 4 en zoals gezegd de lege graantrein op 5.

Ik ben er koud, of de overwegbomen sluiten alweer; loc 6516 loopt met twee dichte grootvolumewagens van Verbrugge, waarschijnlijk met papier, binnen op spoor 3,. Vijf minuten later sluit de 6510 van Cerestar de parade, maar het emplacement is vol. Hij schuift in arren moede aan achter de ammoniakwagens. Aan de voorkant worden de twee schuifwandwagens geplaatst.

Om het feest compleet te maken komt – een half uur vóór op het tijdschema - de Buna-ketelwagentrein (naar Buna Werke in Böhlen in Duitsland) uit Zelzate aanzetten op het enkele minuten geleden vrijgemaakte spoor 3. Sas van Gent kan niet voller staan!

Wat wordt er zoal vervoerd? Aan kop rijden 7819 en 7792, dan volgen 8 witte GATX ketelwagens type Zags voor “propen” (code 1077), 18 van oorsprong grijze - maar nu in alle varianten roestkleurige - o.a. KVG- en VTG-ketelwagens type Zacens met o.a. 3295 (koolwaterstof)  en 2055, (styreen monomeer) vier tweeassige bruine schuifwandwagens Hbbillns en 2 nieuwe donkergrijze VTG-wagens type Zans met opnieuw 2055; de laatste twee uit Oostenrijk, de rest vooral uit Duitsland; 32 wagens in totaal.

Na een minuut of 10 vertrekt deze zoveelste ketelwagentrein; hij zal – met een korte onderbreking bij de splitsing Sluiskil – doorrijden naar Dow.

Yara 2

Ik draal nog wat bij de splitsing en heb geluk. Nog geen kwartier later doemt een nieuwe ketelwagentrein op; deze gaat bij de splitsing rechtsaf, richting Terneuzen, waar hij te maken krijgt met een geopende draaibrug over het Kanaal. Het gaat om het rangeerdeel van de aanvoertrein voor Yara, die ongeveer om 12.30 in Sas van Gent gestart is (volgens de dienstregeling is dat 16.15). De trein die aangevoerd wordt door DBS 6515 en 6507 (de twee die vanochtend uit België werden gebracht) bestaat uit 24 grijze ketelwagens voor o.a Air, en 5 oranjebanders voor ammoniak (code 1005). De geopende brug kost een minuut of 10 en daarna gaat het verder naar Terneuzen Zuid. Vanaf de brug zie ik dat er alweer een stoet ketelwagens van Dow af komt, nu moet ik kiezen: Yara of Dow. Het wordt de laatste.

Dow 4

Ik stel me weer op bij de overweg in de Langeweg, nabij de inmiddels beroemde splitsing. De 6512 die met het ene wagentje ammoniak naar Dow toog, heeft op de terugweg een vracht van 20 wagens meegekregen: achtereenvolgens 3x grijs, 4 oranjebanders, 2 grijs, 11 oranjebanders.

Yara 2 deel 2

Daarna snel naar Terneuzen waar de Yaratrein al vertrokken is; loc 6507 is achtergebleven. In vliegende vaart naar Axel, waar juist de 6515 het eerder genoemde rangeerdeel spoorpoort 2 van Yara binnendrukt. Na een minuut of twintig is de loc alweer op weg naar Terneuzen Zuid. De paarden ruiken de stal: 6515 en 6507 worden herenigd, 6516 is er inmiddels ook (los uit Sas van Gent?), en achter elkaar stuiven ze naar Terneuzen, ongetwijfeld “het eindpunt van deze trein” en de aanvang van de overigens wel verdiende middagrust.

Omdat het vandaag allemaal zo mee zit, wil ik ook alles zien, ook het einde van de dienst van de 6510 en 6512, dus tuf ik maar weer naar Sas van Gent, voor de derde keer vandaag opgehouden door de geopende draaibrug.

Dow 5

En het zit inderdaad mee, bij Zuid Chemie (ten zuiden van het Sas van Gent) moeten nog sporen te vinden zijn, en ja op het terrein lopen enkele straatsporen, maar nee, niet bereikbaar voor goede foto’s. Op de grens word ik verrast door het vrolijke getingeling van de eerste Belgische overweg. Het is de Buna-trein (een half uur vóór op het schema) die met de Belgische locs 7792 en 8819 zojuist vertrokken is vanuit Sas van Gent naar Gent. Het gaat om 3 oranjebanders, 10 grijze en roodbruine ketelwagens, 3 schuifwandwagens, 6 oranjebanders, 6 grijze/zwarte ketels, in totaal 28 wagens.

Unit cargo afvoer

Hoe is het ondertussen op Sas van Gent? De grote leegloop is begonnen. Op 5 staat nog de lege graantrein, op 4 treffen we nog steeds loc 6510 aan, erachter de eerder genoemde twee ammoniakwagens en twee schuifwandwagens. De enige verandering is dat er vijf grijze ketelwagens voor geplaatst zijn, die moeten van de Buna-trein afkomstig zijn, want de door de 6512 aangevoerde DOW-trein staat, naar het zich laat aanzien, ongewijzigd op spoor 2. Wat er op 4 staat is de uc-afvoertrein naar België, de 6512 staat er al voor (en de 6510 er achter).

Toch zal het anders lopen. Kennelijk is de 7796 van B-cargo weer (hij heeft al de uc-trein naar Dow en terug gereden) naar Sas gekomen, want om 15:25 rijdt deze de uc-trein met de 6512 in opzending door Zelzate. De 6510 blijft achter.

Slot

Met enkele bijzondere opnamen in deze Belgische grensplaats, waar plotseling alles anders is: een uitgebreide, maar weinig gebruikte, en vooral oude infrastructuur en op de achtergond de karakteristieke liftschachten van nog in bedrijf zijnde mijnen, sluit ik deze uiterst productieve dag af. En ook ik kan het niet laten: wie geïnteresseerd is in goederenvervoer, moet zeker eens op pad naar deze bijzondere regio. Zeeuws-Vlaanderen is een bezoek meer dan waard.

Bezoek aan Zeeuws-Vlaanderen, 27 april 2009

Wijdse vergezichten en fraaie luchten, fris, en meer locs dan treinen, dat zou een mooie karakterisering van Zeeuws-Vlaanderen kunnen zijn op maandag 27 april, bij mijn voorlaatste bezoek.

Inleiding

Al om half zes zit ik “op de weg” om om 8uur in Sas van Gent de vroege treinen op te vangen. Het is maandag, een lange rij vrachtauto’s vult de A15 tussen Duitsland en Rotterdam, en al voor zessen is een kleine file ontstaan; op de parallelle Betuweroute ontwaar ik geen enkele trein. Het lukt maar niet het transport van de weg op het spoor over te zetten.

Naast enkele bloktreinen kent Zeeuws-Vlaanderen in elk geval twee uc-aanvoertreinen, die om 6:37 respectievelijk 7:28 in Sas van Gent arriveren. Dat is echt te vroeg voor iemand die eerst 2,5 uur in de auto moet zitten. In principe zijn er ook twee afvoertreinen: vertrek 8:05 en 17:21 vanuit Sas. De eerste zal ik net missen, de tweede rijdt vandaag niet.

Van Sas naar Dow: unit cargo

Vandaag op maandag in de meivakantie is het slapjes. Als ik om 8.15 Sas van Gent bereik is de uc-trein naar België al vertrokken. Op het emplacement staat een graantrein voor Cerestar met loc 204 366-9 van Railion op spoor 2; vier ketelwagens voor Dow en een onbekend aantal wagens voor Terneuzen en Axel bevindt zich op spoor 3 en de losse 204 626-6 op spoor 4. B-cargo-loc 7813 komt los uit België via spoor 5 en nestelt zich vóór het rangeerdeel voor Dow. Hij vertrekt als trein 45602 om 8.50 naar Dow. Direct daarna pikt 204-626-6 de resterende wagens op en vertrekt naar Terneuzen Zuid. Ik moet een keuze maken en volg de Dow-trein.

Alle wissels zijn handbediend. De doorgaande trein moet zelfs op de dijk voor de brug naar Terneuzen stoppen om o.a. een wissel om te leggen. Even voor de poort van Dow worden de papieren van de trein door twee stoere security-boys gecontroleerd en goed bevonden. Foto’s maken in de richting van het chemisch bedrijf is een doodzonde. De tocht naar Dow duurt 35 minuten, de baanvaksnelhed is ook maar 30 km. Het rangeerwerk duurt een uur.

Van Dow naar Sas: unit cargo

Terug telt de trein 11 wagens; vertrek is om 10.20. Het lukt me om deze trein (45601) te filmen op de pittoreske witte trogbrug over de autoweg die van de Westerscheldetunnel af komt. Zeven jaar geleden lag het spoor nog op maaiveldniveau.

Spotplekken zijn er legio, de omheiningen die het leven van een spotter op het vasteland zo zuur maken, ontbreken hier geheel

Terneuzen

Op het emplacement in Terneuzen staan de onlangs aangevoerde 6512 6514 en 1618 nog werkeloos op een van de vele verder ongebruikte sporen. Ze zullen spoedig de taken van de 204’s overnemen. Om 11 uur is er nog één voormalige DB-loc beschikbaar, de rest is kennelijk uitgerukt, twee stonden er in Sas van Gent.

Axel

Het emplacement Axel Aansluiting, via een enkelsporige lijn met Terneuzen Zuid verbonden, wordt deels in beslag genomen door een lange rij staalwagens. Er is kortelings op ingenieuze wijze een nieuwe losplaats geconstrueerd. Het asfalt aan de buitenzijde van de rails ligt op hetzelfde niveau als de bovenkant van de staven, tussen de rails is het enigszins verdiept. Net voldoende voor de flenswielen van de treinen en waarschijnlijk is het niveauverschil onvoldoende groot om voor vrachtauto’s een probleem te vormen. Op deze wijze zijn groefrails niet nodig en ontbreken de vervelende spleten. Of deze nieuwe losplaats ook de start van een nieuw vervoer inluidt? Het is gissen.

Helaas zijn de bedrijven en hun aansluitingen op het emplacement onbereikbaar. Aan de zuidzijde loopt het spoor verder met een grote boog richting Axelse vlakte. Een gebied met veel industriële potentie, maar vooralsnog doet het zijn naam eer aan: het is vooral een vlakte, nauwelijks begroeid en bijzonder winderig. De kilometerslange lijn lijkt al lang geleden voor het laatst bereden: er is maar één tweesporige bedrijfsaansluiting: Outo Kumpu. Voor de poort ligt een lang omloopspoor. De infrastructuur is er, nu de treinen nog, het wordt een cliché, maar wel een met een kern van waarheid.

Van Sas naar Dow: Buna

Om 12:20 moet trein 48602 in Sas van Gent vertrekken, het wordt een halfuurtje later. Op een lijn waar in de regel (op 20 juli zal het er heel anders uitzien) slechts twee retourtreinen per dag rijden komt het niet zo nauw met de dienstregeling. We filmen de 21 ketelwagens tellende trein van Buna Werke bij de splitsing naar Cerestar. Het is een fraai gezicht deze imposante trein met twee B-cargo-locs (7787 +7773) op een dijklichaam traag door het vrijwel onbebouwde agrarische gebied en onder de typische Hollandse wolken door te zien trekken. Het lage tempo en de veelheid aan weggetjes geeft de spotter de mogelijkheid de trein tijdens de korte rit op drie locaties te fotograferen.

De retourtrein telt 23 ketelwagens en vertrekt om 14:10 uur, slechts 10 minuten te laat. Aan de westzijde van de spoordijk bevindt zich over grote afstand een parallelweg die het me mogelijk maakt een prachtige parallelvideo-opname te maken.

In Sas van Gent aangekomen, vraag ik een medewerker (met nog een NS-Cargo vignet op zijn kleding) wat er verder nog te zien is. Het antwoord verbijstert: dit was de laatste trein vandaag. Er wordt ook nergens meer gerangeerd. Kennelijk rijdt de trein van Gent naar Axel niet evenmin als de tweede uc-afvoertrein van Sas van Gent naar Gent. Dat was het dus voor vandaag.

Terneuzen

De resterende tijd gebruik ik voor het fotograferen van de aansluitingen in Terneuzen en nog eenmaal een mooi panorama van alle 204-locs en de 3 reeds aanwezige 6400’s. Ik heb in elk geval nog net de 204’s in actie gezien. Op 30 december 2002 heb ik hier de aankomst van de eerste 204 mogen meemaken. Van die dag heb ik door technische problemen helaas nauwelijks foto’s, wel filmpjes waarin de serie 2200 nog vol in dienst is; deze vindt u elders in dit thema terug.

Slot

In arren moede besluit ik vervolgens maar naar huis te rijden, maar de terugrit door de Westerscheldetunnel voert mij langs Vlissingen Sloehaven en dat brengt me op andere gedachten. Maar daarover later meer.

Drie keer ben ik nu in Zeeuws-Vlaanderen geweest: de eerste keer reden de 2200’s nog, de tweede keer de 204’s en de laatste keer waren de 6400’s in functie. Dit thema geeft daardoor een fraai beeld van het changement de décor.