Coevorden,

een buitenlands station binnen de grenzen.

De spoorinfrastructuur bij Coevorden station is bepaald niet indrukwekkend. Van het flinke emplacement zal over enige tijd nog maar een zeer beperkt aantal sporen resteren. Wie echter het Coevorden-Vechtkanaal oversteekt, belandt op het grensoverschrijdende industriegebied Coevorden-Heege, ook wel Europark, en daar ligt een voor een provinciestadje opmerkelijk arsenaal aan sporen. Het interessante is dat er zowel vanuit Nederland als vanuit Duitsland aan- en afvoer is. Al het rangeerwerk wordt verzorgd door de Bentheimer Eisenbahn.

Ook in dit thema besteden we weer aandacht aan (de geschiedenis van) alle aansluitingen, gevolgd door een algemene schets van de historie van de spoorwegen in en rond Coevorden.

De aansluitingen

losplaats Coevorden

De losplaats bij het station is in het verleden intensief gebruikt. In 1985 gaat het om aardappelen en uien. Vanaf de opening van een Amerikaans legerdepot in 1982 wordt er regelmatig legermaterieel geladen. De laatste aanvoer hier betreft een partij buizen uit Frankrijk in 2006/7 voor het plaatselijke bedrijf Tuboscope Vetco. De taak van deze losplaats is overgenomen door die in het Europark (zie hierna).

emplacement Coevorden

De Bentheimer Eisenbahn (BE), al decennia actief in Coevorden (zie voorgeschiedenis) koopt eind 1984 het emplacement Coevorden van de NS. Het jaar erna komt er tijdelijk een stroom kolentreinen via Coevorden naar Zwickau (DDR) op gang.

Railion wisselt op het emplacement wagens uit met BE. Zo worden ketelwagens methanol uit Liebenau, bestemd voor Akzo Emmen van Railion aan de Benthemer Eisenbahn (BE) overgedragen en omgekeerd. Vanaf 2002 lopen deze wagens echter via Kijfhoek en een jaar later stopt Railion het uitwisselen geheel. Nog maar enkele sporen zijn in 2009 in bedrijf, één voor de aankomst en het vertrek van de ACTS-containertreinen, en een voor bij een kruising met reizigerstreinen pauzerende goederentreinen. Van de overige sporen ontbreken al delen; ze zullen op korte termijn opgebroken worden. (In OdR 2009-10 staat al dat het ís opgebroken, maar dat bericht is wat prematuur).

Tref EGO Substrates / Jiffy

Firma M. de Baat opent in de opstallen van de Fa. Minke (zie paragraaf voorgeschiedenis) aan de zuidkant van het emplacement Coevorden een bedrijf voor turfstrooisel en potgrond. Jaren geleden heeft Tref B.V. de zaak overgenomen. Er is een kort losspoor, afsplitsend van de hoofdlijn naar Gramsbergen, direct na de brug over de Stadsgracht.

Deze leverancier laat wekelijks een of meer dichte wagens met zakken potgrond voor Duitsland, Italië of Zwitserland ophalen door de BE. Tref is in 2008 in handen gekomen van Jiffy International, maar de oorspronkelijk naam blijft gehandhaafd.

Doorkomst Coevorden

Jarenlang komt er dagelijkse een retourtrein voorbij met oliewagens voor Schoonebeek. Deze vervalt in 2000. DBS rijdt wel dagelijks een ketelwagentrein naar Akzo Emmen. En er arriveert 2x (eind 2008 was dat nog 4x) een containertrein van ACTS die hier wordt overgenomen door BE.

Van der Graaf / Penske Logistics / De Vries Transport Group/ IMS / Graaco

Van der Graaf start lang geleden goederenvervoer op de losweg bij het station. Het bedrijf is een belangrijke initiatiefnemer rond de ontwikkeling van het Europark. In 1988 start BE de aanleg van een nieuwe stamlijn naar het dan nieuw ontwikkelde industrieterrein Heege. Van der Graaf vestigt zich hier in 1988 als eerste. In ’89 komt er een dagelijks vervoer van containers en wissellaadbakken naar Verona op gang. Begin ’90 start een wekelijkse trein naar Rusland; de wagens liften voor het eerste deel mee met de trein naar Verona.

Een tweede losspoor komt er in 1991.

Tot 1998 is er een druk transport o.a. naar het Oostblok, daarna neemt het af tot een wagen op vijf per week met hout, papier of meubels.

In datzelfde jaar neemt Penske het hele bedrijf over. Rond 2000 legt het bedrijf ten noorden van de Bentheimer lijn een tweetal overdekte sporen aan. De groei in het spoorvervoer neemt echter snel af: in 2003 gaat het in totaal nog om enkele treinwagenladingen per week.

Vanaf  2008 is de De Vries Transport Group de trotse bezitter. Jammer genoeg is het spoorvervoer inmiddels gestopt.  De Vries gaat op zijn beurt in 2009 bankroet, wordt overgenomen door IMS, en daarna door Graaco, waar o.a. een directeur van het voormalige Van der Graaf de scepter zwaait: de cirkel lijkt weer rond…..; moge dat ook zo voor het spoorvervoer zijn.

Euro Terminal Coevorden I

Van der Graaf besluit in 1987 te investeren in een rail/weg-terminal. Deze zal uiteindelijk in 1992 geopend worden. Trailstar wordt er operator.

De eerste Coevordense terminal bestaat uit twee korte sporen; de exploitatie is in handen van de BE. Er worden in 1999 8000 containers overgeslagen. In de beginjaren rijdt er een shuttle naar Verona. Van 1998 tot 2001 rijdt er wekelijks een shuttle naar Lübeck. De containertreinen worden vanwege de lengte van de sporen in delen geplaatst. 

Na wat proefritten start in mei 2002 een containershuttle met Rotterdam, 4x (later 3x) per week, gereden door ACTS. Het gaat aanvankelijk om gele en groene P&O-containers met huisdierenvoer van het nieuw in het Europark gevestigde bedrijf IAMS op weg naar Engeland via Cobelfret in de Botlek, later via P&O in Europoort. In toenemende mate komen er andere containers mee van RSC Waalhaven/Maasvlakte. We schrijven 2006 als ACTS een wekelijkse shuttledienst met Amsterdam op zet (naar Ceres Paragon in de Houtrakpolder). IAMS vervalt als klant.

Zodra in 2007 de nieuwe Terminal II geopend is, degradeert Terminal I tot een opslagplaats voor overtollig materieel.

Henk Hentzen / Broekman Groep

Aardappelvervoer is al tijden omvangrijk in Coevorden. In december 1980 wordt melding gemaakt van een druk vervoer van aardappelen naar Polen via de Bentheimer, dat moet dan nog vanaf de oude losplaats zijn geweest.

In de herfst van 1991 worden bovendien tijdelijk koelwagens met aardappels aangevoerd vanuit de eerder gesloten losplaats Kampen. De BE vervoert ze verder oostwaarts. In ’92 komt een zeer grootschalig vervoer van aardappelen naar Moskou op gang. Waar overal in het land het aardappelspoorvervoer rond 1998 wegkwijnt, houdt het in Coevorden stand, niet in de laatste plaats door de flexibiliteit en het kostenplaatje van de Bentheimer Eisenbahn.

Aan de oostzijde van de Euro Terminal I verschijnt een 1994 een overslaghal met spooraansluiting van Henk Hentzen. Hentzen verlaadt vooral aardappelen; rond 2000 worden hier zo’n 25 wagens aardappelen per dag, meestal koelwagens, op transport gezet met bestemming Sicilië. Daarnaast gaan er o.a. boter en producten van DSM de trein in.

In 2004 wordt gesproken van 3 wagens per dag vanaf oktober, oplopend tot 15 in januari en daarna weer aflopend tot april. Bestemmingen zijn Sicilië, Roemenië, Zwitserland en Kroatië. Boter gaat helemaal naar Oezbekistan.

Maar het bedrijf gaat in 2007 failliet, waarna Broekman Groep het overneemt. Wat de activiteiten van deze groep inhouden is me niet duidelijk, het gebouw van Hentzen staat al jaren – en nog steeds - te koop. In 2008 gaat het op dit raccordement nog om enkele schuifwandwagens per dag. In 2009 is er sporadisch afvoer gesignaleerd van aardappels in 2-assige schuifwandwagens.

openbare losweg

Tussen Hentzen en Terminal I ligt een nieuwe tweesporige losweg.

Vanaf de opening van deze losweg eind jaren ’80 neemt deze het vervoer van militair materieel over van de oude losplaats, totdat de nabijgelegen US-legerplaats in 1999 sluit. In 1987 was er nog het gerucht dat dit NAVO-depot een eigen aansluiting zou krijgen, maar dat is er nooit van gekomen. Het depot is verdwenen, op het terrein is inmiddels het bedrijf Nijhoff Wassink gebouwd, met grote silo’s.

Er ligt nog wel een kazerne in de buurt.

In 2001 wordt er munitie overgeslagen, in de jaren erna worden er zo nu en dan boomstammen en buizen verladen. Vanaf 2002 wordt er regelmatig en grindtrein gelost ten behoeve van een betonfabriek (in 2004 2x per week); deze trein wordt in 2004 enige tijd gereden door een gehuurde V180 van Uwe Adam.

Gemiddeld vijf maal per maand wordt er een houttrein (boomstammetjes) beladen voor een papierfabriek bij Berlijn. Soms is er (toch nog) militair of kleinschalig divers vervoer. Afvoer van boomstammetjes met losse wagens gebeurt de laatste 2 jaar ook regelmatig.

Sinds de tweede helft van 2009 is de wekelijkse aanvoer van briketten uit Oost-Duitsland t.b.v. de Norit-fabriek in Klazienaveen op gang gekomen.

Terminal II

RM195 uit juni 2002 maakt al melding van ambitieuze plannen inzake de uitbreiding van de Europark. In oktober 2007 wordt de de trimodale terminal (auto-trein-schip) geopend; het haalt de meeste media. Het met veel poeha geopende havenspoor heeft echter nog geen trein gezien. Beter gaat het met het spoorgedeelte: Terminal II neemt al het vervoer van terminal I over. De twee sporen zijn bijna 700 meter lang; containertreinen kunnen in hun geheel geplaatst worden. 

Begin 2009 arriveert hier driemaal per week een ACTS-shuttle uit Rotterdam en 1x per week uit Amsterdam (Ceres Paragon) met intercontinentale vracht. Naast de eerder genoemde P&O-containers met huisdierenvoer zijn er veel bulkcontainers van Nijhoff & Wassink.

Omdat het containervervoer zich dit jaar in een dip bevindt, wordt in de zomer de stekker uit de Amsterdam-shuttle getrokken en het aantal Rotterdam – Coevorden- shuttles van drie naar twee per week terug gebracht. 

Naast de stroom containers uit Nederland komt er wekelijks een cementtrein uit Deuna (bij Kassel). Vroeger bestond deze uit bollenwagens die in Laarwald gelost werden; sinds 2007 wordt het stoffige goedje in fraaie witte bulkcontainers (Rail & Road Logistics) op de Terminal II afgeleverd.

Tenslotte is er de dagelijks uc-trein die BE uit Bentheim aanvoert, gemiddeld bestaande uit 10 wagens waaronder veel tankcontainers van BASF uit Ludwigshafen.

Op de valreep is er tenslotte nog een interessant nieuwtje te melden. Op 23 december 2009 wordt er contract gesloten tussen de Euroterminal, Nijhof Wassink en Holland Cranes. Per 1 januari 2010 zullen er in de al bijna afgeschreven haven aan het Coevorden-Almelo kanaal schepen geladen en gelost worden. Het om schepen type Kempenaar die 20 teu (dus 20 twintigvoetscontainers) kunnen vervoeren. Nijhof Wassink wil met twee gekoppelde Kempenaars een containerdienst met Rotterdam starten. Of dit een stimulans wordt voor het spoorvervoer of dat dit juist het einde van de ACTS-shuttle betekent moet nog maar worden afgewacht.

( http://www.railcargo.nl/index.cfm/menuid/6/hoofdcat/132/subcat/133/Product/3145 )

BBE

De nieuwste loot aan de spoorwegboom is het Bewehrungs- und Betoncenter Europark, oostelijk van Terminal II. Twee sporen liggen er, waarvan een over een losput; boven het andere spoor is een laadpunt gerealiseerd. Twee keer per week (behalve bij vorst) bereikt een grindtrein uit Sachsendorf dit raccordement.

MVA

Op het terrein van BBE ligt een Müllverbrennungsanlage, een vuilverbrandingsinstallatie. Twee keer per week wordt er een twintig wagens tellende bloktrein met afval uit Oostenrijk aangevoerd op de losplaats van BBE. De verwachting is in 2009 nog MVA op korte termijn en eigen aansluiting zal aanleggen. Helaas sneuvelt de trein begin 2010 door vergunningsproblemen.

slot aansluitingen

Elf uc-treinen (en eenzelfde aantal retourtreinen) rijdt de BE in 1996 per week van/naar Coevorden. Aardappelen uit Coevorden, aangevuld met wagens uit Kampen en de Eemshaven, de vrachten van Van der Graaf, en de wagens voor Akzo Emmen.

Eind 2009 rijden er per week: 5 bloktreinen (grind, afval, briketten) door BE, 6 UC-treinen door BE en 2 containershuttles door ACTS. Zonodig rijdt BE extra-treinen.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Voorgeschiedenis

Wie Coevorden zegt, zegt Bentheimer Eisenbahn. En dat is niet zo vreemd, want de particuliere maatschappij BE stamt al uit de jaren ’20 van de vorige eeuw, een tijd waarin in Nederland het woord spoorwegliberalisatie nog moest worden uitgevonden. Of is het eerder een relict uit de periode van voor 1890, toen er nog particuliere maatschappijen met een eigen infrastructuur bestonden? Feit is dat de BE voor Coevorden uitstekende zaken doet. De verbinding Bentheim Coevorden is in 2010 op de kop af 100 jaar oud.

Coevorden

Coevorden ligt aan de lijn Zwolle – Stadskanaal, althans zo was het oorspronkelijke plan. In 1905 wordt Zwolle – Coevorden - Emmen – Gasselter Nijeveen geopend. Het lijnstuk ten noorden van Emmen wordt al in 1938 gesloten, in de oorlogsjaren herhaaldelijk heropend, de jaren erna steeds verder ingekort en uiteindelijk in 1992 definitief opgeheven. In 1987 wordt Zwolle – Emmen opgewaardeerd en geëlektrificeerd.

Bentheimer Eisenbahn

Het is 1890 als de Kreis Bentheim plannen ontwikkelt om zelf een noord-zuidlijn te gaan aanleggen, in Bentheim aansluitend op Almelo- Salzbergen. Dat spoorlijnen aanleggen in die jaren een stuk eenvoudiger was dan tegenwoordig, nu we beschikken over alle technische hulpmiddelen (!), blijkt ook hier weer. In het voorjaar 1895 wordt de lijn, de Bentheimer Kreisbahn, aanbesteed, op 5 december van jaar rijdt de eerste trein naar Nordhorn, op 16 april 1896 is Neuenhaus aangesloten. De jaren erna groeien de stations, komen er in Nordhorn haven- en fabrieksaansluitingen. In 1908 wordt de lijn verlengd naar het zuiden: Bentheim – Gronau, in 1982 ingekort van Bentheim tot Ochtrup, waar aan het eind van de jaren ’80 een nieuwe lijn aangelegd wordt naar een legerdepot. Helaas is ook daar geen spoorvervoer meer. In 1910 wordt de Kreisbahn verlengd naar het noorden via Laarwald naar Coevorden. Het lijnstuk Coevorden – Grens is in bezit van de NOLS (overgenomen door de NS in 1938); de exploitatie was vanaf het begin in handen van de Bentheimer Kreisbahn.

Tot aan de Eerste Wereldoorlog neemt vooral het goederenvervoer snel toe. Dan volgt een periode van verval tot in 1921 een Commissie van wijze lieden de opdracht krijgt de lijn te saneren (meestal wordt dit woord eufemistisch gebruikt voor opheffen, maar in dit geval heeft het de letterlijke betekenis: gezond maken). Gebouwen en bovenbouw van de lijn worden vernieuwd, het materieel wordt gemoderniseerd en nieuwe vervoersstromen worden aangetrokken. De N.V. Bentheimer Eisenbahn neemt de exploitatie over.

Tussen Coevorden en de grens wordt het reizigersverkeer in 1939 gestaakt en het goederenvervoer in 1945. Pas in 1951 wordt het laatste in ere hersteld. Verzonden worden dan landbouw- en veenderijproducten; aangevoerd worden hout, bouwmaterialen, kunstmest en steenkolen.  

In 1931 neemt de BE ook de lijn Enschede – Gronau - Ahaus over.

Tussen deze twee provinciesteden rijdt tussen 1948 en 1953 dagelijks een kolentrein. OdR 28-6 (juni 1960) meldt dan nog optimistisch: “Thans is het verkeer beperkt tot een gering aantal wagenladingen, dat echter geleidelijk aan toeneemt.” Wij weten inmiddels hoe het is afgelopen.

Bij Emlichheim wordt olie gewonnen en hier verschijnt in de eerste helft van de twintigste eeuw een aansluiting. In 1960 rijdt er dagelijks een olietrein van Emlichheim naar Gronau. Dat is zeker tot 1973 het geval. Tegenwoordig rijdt de trein dagelijks de ongeveer 15 kilometer naar de raffinaderij in Osterwald.

Langzaam breidt de BE zijn bezittingen uit: in 1988 neemt deze het emplacement Coevorden over, snel daarna wordt de stamlijn naar Heege aangelegd, in 1990 komt de vervoerder in het bezit van het baanvak Coevorden – grens.

(meer over de Bentheimer Eisenbahn in het volgende thema)

Voormalige bedrijfsaansluitingen Coevorden

Oostelijke Pluimvee Coöperatie

De OPC opent in 1930 een verzendbedrijf voor eieren aan de losweg Coevorden, gelegen aan de zuidwestkant van het emplacement. De eieren worden geladen vanaf een bordes waarlangs gesloten wagens opgesteld kunnen worden. In de jaren ’50 loopt het transport op tot ruim 30 miljoen eieren. Het vervoer eindigt in 1972.

Turfstrooiselfabriek Theodorus Verhoeven.

De turfstrooiselfabriek Verhoeven is geopend in 1882 en bevindt zich aan de westzijde van het hoofdspoor voor de spoorbrug over de Stadsgracht. Een spooraansluiting wordt in 1904 aangelegd, maar deze zal slechts 3 jaar in gebruik blijven omdat het bedrijf naar Duitsland verhuist.

Turfstrooiselfabriek Fa. Minke.

Het is 1930 als Minke een nieuwe fabriek bouwt westelijk van het hoofdspoor, voorbij de Stadgracht. Via de BE wordt turfstrooisel vooral naar Zwitserland geëxporteerd. De spooraansluiting wordt in 1972 opgeheven.

Strokartonfabriek Hollandia

In 1907 wordt in Coevorden de Coöperatie Drentsch Overijsselsche Stroocartonfabriek (DOS) geopend. Een jaar later wordt een tweesporig raccordement aangelegd, evenals de BE-lijn in oostelijke richting aftakkend, maar vóór de brug over de Stadsgracht (gezien vanaf het station). Reeds in 1915 gaat de fabriek t.g.v. de Eerste Wereldoorlog failliet. Nadat er wat andere bedrijven in de gebouwen gevestigd geweest zijn, maakt de strokartonfabriek in 1926 nu onder de naam Hollandia een come-back; vanaf 1927 is er weer spoorvervoer. Rond 1950 wordt een van beide sporen geruimd; het spoorvervoer houdt stand tot 1968. Grond- en brandstoffen worden per schip aangevoerd, slechts een klein deel van de productie verlaat de fabriek per trein. De aansluiting wordt nog het meest gebruikt voor de aanvoer van ongebluste kalk, die kennelijk nodig is voor het productieproces.

Na 1970 wordt vervalt het gebruik van stro, de productie blijft gericht op karton. Na verschillende overnames staat er in 1998 een bedrijf met de naam Kappa dat een van de grootste producenten is in Europa van karton en verpakkingsmaterialen. Inmiddels prijkt Smurfit Kappa Benelux op de gevel.

Havenspoor

Direct vanaf het zuidelijke einde van het emplacement Coevorden takt in de NOLS-tijd een lijn in oostelijke richting af naar de haven, waar in het midden van de jaren ’60 nog steeds een dubbel kadespoor ligt. Er schijnt veel vervoer geweest te zijn. Ter plaatse bevinden zich nog steeds de Spoorsingel en de Spoorhavenstraat.

Slot

In Coevorden zijn de juiste keuzes gemaakt waardoor in dit niet geïndustrialiseerd gebied zowel groot- als kleinschalig railgoederenvervoer gehandhaafd is en zelfs toekomst heeft.

(30/12/09)

Met dank aan Frank Schouten voor opmerkingen en aanvullingen.