Roosendaal lokaal

15 december 2010

Er is niet zoveel veranderd de laatste jaren in Roosendaal. Infrastructuur, het enorme rangeerstation, de voormalige werkplaats, het emplacement Roosendaal Philips, het ligt er allemaal nog. Het verschil met 2005 (zie verslag hieronder) is echter dat het nog maar marginaal gebruikt wordt. Het grote grensstation van weleer is gedegradeerd: de internationale status is teruggebracht tot een trein per uur naar Brussel en nog een boemeltje naar Antwerpen. En het goederenvervoer is sinds mijn bezoek in 2005 sterk afgenomen.

Op woensdag 15 december slenter ik een dag langs het Roosendaalse spoor.

De spotter gespot

Zoals bekend ligt Roosendaal aan een kruispunt van spoorwegen. Noord naar Rotterdam, oost naar Breda, west naar Vlissingen en zuid naar Antwerpen. Mijn dag begint in de punt tussen de noordelijke en oostelijke lijn bij het buurtschap Nieuwenberg. Het weer is guur en druilerig, rond het vriespunt. Ik stel me op bij een overweg en word daar gespot door een bewakingscamera. Wat gebeurt er aan de andere kant, vraag ik me af. Zal iemand me zien? Wordt er überhaupt iets geregistreerd? En wat als men mij ziet: slaat de paniek toe: er hangt immers iemand rond bij de overweg. Worden machinisten gewaarschuwd? Gaat er een bericht naar de plaatselijke politie? Ik loop uit beeld en stel mijn statief op. Wat gebeurt er nu aan de andere kant? Vraagt men zich af wat ik buiten het gezichtsveld van de camera doe? Ben ik een potentieel gevaar? Zou iemand denken dat ik wel eens voor de trein zou kunnen springen en zien ze aan me dat ik een spotter ben? Nog niet zolang geleden – en in heel veel buitenlanden is dat nog steeds – liep iedereen gewoon langs het spoor. Maken wij door al die bewaking ons in Nederland niet vooral extra zorgen? Maar goed, de spotter is gespot, maar er komt niemand en ik kan vrijelijk rondhangen, ik bevindt me immers op de openbare weg.

Doorgaand verkeer

Het druilerige weer gaat over in echte regen. De verwachte cellulosetrein van CapTrain uit de Sloehaven blijft weg, evenals de containershuttle Rheinhausen - Antwerpen. Ik moet me tevreden stellen met wat SLT-stellen en een Beneluxtrein. Het landschap is typisch West-Brabants: een vervallen schuur met overjarige populieren, een met wintertarwe ingezaaid veld, gladde kleigrond met grote waterplassen en de bekende betonnen paaltjes langs het spoor met niet meer strak gespannen, soms zelfs onderbroken staaldraad. Niet bepaald meer een afscheiding.

Mijn geduld wordt uiteindelijk wel beloond: B-cargo passeert met een wagenladingentrein achter 7780 en 7777 vanuit het noorden: twee dubbelvloers autowagens, drie ketelwagens, twee bulkwagens een huifwagen voor staal, een rongenwagen met aluminium palen, en weer een ketelwagen. Het is 11.13 uur, het moet de uc-trein Kijfhoek - Somain zijn, die om 10.42 al in Roosendaal had moeten zijn.

Roosendaal Philips

De volgende stek wordt Roosendaal Philips, aan de oostzijde van de stad. Deze hoek van het industriegebied vertoont vooral verval. De fabriek van Philips bestaat nog, het spoor dat er vijf jaar geleden nog geduldig lag, is weg, het tracé bijna uitgewist. Een hopeloos modderig pad geeft toegang tot het oude emplacement, een tweetal sporen naast de tweesporige hoofdlijn naar Breda. Het loopt pad langs de voormalige aansluiting van Henk Hentzen, waar het losperron nog steeds aanwezig is, maar het spoor vervangen door een soort vijver. Roosendaal Philips is recentelijk voor het eerst sinds 2008, toen het sigarettenvervoer bij De Rijk stopte, weer eens bereden. Of het voor deze eenmalig actie gebeurd is, weet ik niet, maar een stuk van het toeleidende spoor is geheel vernieuwd, een wissel vervangen. Aan de oostelijke kant, op het viersporige raccordement van De Rijke zijn onlangs 5 locs opgesteld inclusief twee personenrijtuigen, maar ik kan er niet bij komen, zonder straks als spoorloper te worden opgepakt. Daar zie ik dan maar van af.

Uniek element van de infrastructuur hier is een onvervalste ontspoortong, in 2005 nog vergrendeld en handbediend, nu elektrisch bediend, bij het begin van het emplacement. Het emplacement ligt in volstrekte verlatenheid tussen de weilanden in het noorden en een moerassige strook in het zuiden. Omdat de begroeiing ver van de hoofdlijn af staat is dit een perfecte spottersplek; sinds mijn bezoek in 2005 is er aan de omgeving en de sfeer helemaal niets veranderd, aan de infrastructuur wel. De verbinding met Philips is gesloopt. Moest toen de trein vanaf Roosendaal Philips omwille van de beveiliging eerst naar Breda om Roosendaal te bereiken, nu - sinds 2006 - kan een trein direct naar Roosendaal. Er zijn een hoog en een dwergsein geplaatst, het geheel is geautomatiseerd, een extra rangeerder is niet meer nodig. Toen werd er nog dagelijks een sigarettentrein beladen, nu komt er nooit meer iemand, lijkt het wel. Het gebeurt nogal eens dat bij goederenlijnen een infrastructuurverbetering gevolgd wordt door het beëindigen van de bediening. Steeds meer krijg ik de indruk dat Prorail vooral goederenlijntjes herstelt die op de nominatie staan gesloopt te worden.

Het lijntje tussen Roosendaal en Breda kent twee personentreinen per uur (elke kant op) en verder een hoogstincidentele goederentrein. Kennelijk heeft sinds de dienstregelingswijziging van 12 december de IJssellijn weer als vanouds het meest versleten materieel toegewezen gekregen. De laatste jaren vormden een positieve uitzondering: een 1800 in trekduwdienst met 7 icr-rijtuigen. Nu rijdt er afwisselend een drietal 900’s (6 bakken in totaal) uit het midden van de jaren ’60 en een drie- of vierdelige koploper uit de jaren ‘70; reizigers zullen genoegen moeten nemen met minder ruimte.

Alleen de transit goederentreinen van Duitsland naar Antwerpen komen hier nog langs; misschien een enkele infratrein. Om 12.27 passeert de verlate (+200!) containershuttle Rheinhausen – Antwerpen achter B-cargoloc 2812. Voor deze trein is de crisis wel voorbij: hij is voor 95% beladen, voor een deel met tankcontainers. De shuttle staat zeker een minuut of vijf voor de paal, zoals dat zo mooi heet, voor hij toestemming krijgt station Roosendaal binnen te rijden. Er moet eerst een trein naar Rotterdam. De intercity van Zwolle loopt een zelfde vertraging op.

Ik wil toch een foto van de bij De Rijke opgestelde locs. Je kunt prachtig om Jan de Rijke heen rijden, maar een blik op het binnenterrein gunt het logistiek bedrijf me niet. De overzijde van het spoor biedt mogelijk soulaas. Het kost me een wandeling van een kilometer (en terug) over een zo niet nog modderiger pad dan het vorige, om aan het eind ervan te moeten constateren dat ze niet fraai voor de lens komen, die locs. Alleen vanuit de trein zijn ze goed te zien, maar daar zit ik nu even niet in. Toch een opmerkelijke opleving van een al afgeschreven emplacement, al weet natuurlijk niemand of het eenmalig is (maar dat zal wel). Het gaat om class-66-locs waarvoor bij de ontruiming van de Tilburgse werkplaats geen plaats meer was: drie, bestemd voor Veolia (77503, 77502 en 77501) en twee voor CrossRail (DE6315F en DE6311F).

Het emplacement Roosendaal

Goed, dan naar het emplacement. De spoorzone is een enorm gebied. De Bosweg loopt achterlangs en biedt de spotter vele kansen. De oude werkplaats, die een monumentenstatus heeft, baadt in het licht van de inmiddels doorgebroken zon en lijkt doorzichtig. Op de sporen ervoor staan vele goederenwagens die hier door Shunter gereviseerd worden; er staat zelfs een oude bleekblauwe Windhoff, een blinde loc, mogelijk afkomstig uit Vlaardingen. Op een lang zijspoor staan tientallen lege ballastwagens type Fccpps.

Iets verder naar het zuiden staat tussen dijken een rij van ongeveer 40 Klmos’en, voor ballast en zandvervoer. Parallel hieraan, maar niet toegankelijk ligt de laadplek van Nijhoff; dit bedrijf zorgt in elk geval nog voor regelmatig goederenvervoer in Roosendaal.

Verderop aan de Bosweg bevindt zich de Houtbank. Hoge open wagens worden hier op spartaanse wijze beladen. Met aangereden afvalhout is er een soort verhoogd perron ontstaan, die de grijper een betere positie geeft t.o.v. de te beladen open wagens type Eanos. Quick and dirty worden grote scheppen afvalhout in de bakken gekwakt en aangestampt, waarbij de wagens op de draaistellen staan te springen. Stukken hout schieten alle kanten op. Geladen wordt tot er een kop boven de wanden uitsteekt, en dan komt er een net netje omheen. Het wordt wel milieuvriendelijk gerecycled, uiteindelijk. Koop een houtvermaler, denk ik dan, dan kan er veel meer in een wagen en kost het beladen (en in Duitsland het lossen) veel minder menskracht. En voor twee lange treinen per week (deze week trouwens maar één) loont dat toch de moeite?

De Evy van Shunter (nr. 603), vaak vergeleken met een srv-wagen, maar voor mij is het meer een kaartjesloket op een kermis, is net zichtbaar in de tweede ingang. Het is 13.45 uur. Zonder moeite trekt het drieassige minilocje een twintigtal beladen wagens weg en vervangt ze door lege. Uiteindelijk zal hij alle beladen wagens op het verlengde van het laadspoor tegen de nog te beladen karren plaatsen, maar omdat de laatste twee net voorbij de vrijbalk staan, gaan deze naar een kopspoortje. Men hoeft straks de wagens nog maar tegen elkaar te drukken om de hele trein samen te stellen. Het is woensdag vandaag, pas op vrijdag zal CapTrain de hele combinatie ophalen en afvoeren naar Beeskow, bijna aan de Poolse grens.

Om de houtbank heen ligt nog een spoor dat opgevuld is met Klmos’n. Helemaal aan het eind bevindt zich een bijzondere zandwagen, een lange lage bak op een containerdraagwagen Sgns. Er ligt nog steeds een aftakking over de Bosweg heen naar Caldic (voorheen Stokvis) , maar de natuur rukt hier op.

Even voor de houtbank takt er nog een spoor af, dat langs de Borchwerf loopt, ooit bedoeld voor o.a. een expeditiebedrijf. Het is al vele jaren ongebruikt, maar tot mijn grote verbazing is ook dit gereanimeerd: er is een tiental containerdraagwagens gestald en is er behoorlijk door de modder gebaggerd om ze daar te krijgen. Dit raccordement kan dus wel nog bereden worden! Het bestaat uit een 600 meter lang dubbelspoor en een even lang uithaalspoor. Hier heeft men grote ambities gehad. Ooit lag iets verderop ook de aansluiting naar de suikerfabriek, waarover in de late herfst en winter de suikerbieten van grote delen van Zuid-Nederland werden aangevoerd, maar daar wijst weinig meer op.

Tussen de Houtbank en het emplacement is op het gebied waar beslist ooit spoorse activiteiten zijn geweest, ondertussen een bos gegroeid. Ik MOET een foto hebben van het tweede spoormonument, de oude seinpost B. Het lukt, na een wandeling door het spontaan opgeschoten bos, krijg ik een prima zicht op het onmetelijke, maar goeddeels lege emplacement. Ter hoogte van het station staan enkele rijen ballastwagens (Fccpps en Klmos) en drie locs van Strukton. De 603 rangeert met wat werkmaterieel maar verder zijn er vooral lege sporen. Later zal hij de werkplaats van Shunter nog voorzien van te repareren goederenwagens. In het midden bevindt zich het beroemde seinhuis, dat zich overigens wel in verregaande staat van ontbinding bevindt. Verf bladdert af, een ruit ligt er uit, de balustrade is grotendeels naar beneden gekomen, de toegangsdeur is verweerd. Als niemand iets doet aan een monument is er spoedig geen monument meer.

Station

Tenslotte staat het station op mijn lijstje. In een uurtje zouden er verschillende goederentreinen moeten passeren. De eerste rijdt, 20 minuten te vroeg, voorbij als ik nog een parkeerplaats zoek, het is een wagenladingentrein uit België, ik zie alleen wat schuifwandwagens. De tweede, de opeltrein, rijdt niet, en op de terugweg tijdens een sneeuwstorm hoor ik dat juist vandaag de laatste opel in Antwerpen van de band is gelopen. De crisis heeft deze fabriek de kop gekost. De opeltrein, die jarenlang zelfs twee keer per dag Nederland doorkruiste van Bochum naar Antwerpen, is niet meer.

Het reizigersverkeer is wel nog zeer divers, al heeft station Roosendaal zijn status als poort van Nederland bijna geheel verloren. Elk half uur keert de intercity naar Zwolle hier, en komt er een trein Amsterdam – Vlissingen en vv. door. De Thalys rijdt voortaan met een grote boog om de stad heen. Het internationale vervoer beperkt zich tot eenmaal per uur de Hispeedtrein Amsterdam – Brussel (en vv) en een pendeltje naar Antwerpen. Het hele internationale gebeuren speelt zich af tussen .30 en .37. De rest van het uur is Roosendaal een lokaal stationnetje geworden.

Rondje Roosendaal

1 april 2005

Het is ongeveer elf uur als ik raccordement Roosendaal Philips (RsdPhi) bereik. Te laat om een naar het oosten trekkende houtafvaltrein op de gevoelige plaat vast te leggen. Ze rijden dus weer, al is de dienstregeling nog onduidelijk. De naam van het raccordement is verouderd, het lijntje naar Philips is onderbroken, de rangeerder die ik later ontmoet spreekt terecht van "De Rijk". Een trein per dag naar Roosendaal Philips en vele treinbewegingen in Roosendaal zelf maken een bezoekje aan deze stad meer dan interessant.

Roosendaal Philips

Het lange wachten is begonnen. Volgens de dienstregeling komt de dagelijkse goederentrein naar en van De Rijk om 12:23 uur, maar het duurt nog een uur langer voor De Rijk Logistics de wagens gereed heeft.

Erg veel is er niet te zien op Roosendaal Philips. Er staan zes schuifwandwagens op het vertrekspoor, een Hbis en 5 Hbbins. Het raccordement ligt aan de buitenkant van de stad met een weids uitzicht over weilanden met fris groen lentegras.Twee sporen voor de doorgaande route Roosendaal – Breda, twee goederensporen en een terugstekend lijntje naar Philips. Aan de oostzijde een wisselstraat voor de spoorpoort van De Rijk. Vier lijnen passeren de poort. Op de noordelijkste staan vier lege schuifwandwagens. Tegen het stootjuk is de Deutz-loc opgesteld, die volgens "Goederentreinen in Nederland 2003" in november 2003 in dienst is gesteld. De oude trackmobile moet vandaag het werk doen. Op het derde spoor staan vier schuifwandwagens gereed voor vertrek, op het vierde spoor, in de laadhal, is de trackmobiel in de weer met twee andere Hbbins'en.

Het lijntje naar Philips verlaat het emplacementje in zuidelijke richting. Nog zo'n 200 meter wordt, af te leiden aan de matige roestvorming, het zo nu en dan nog gebruikt. Hier liggen nog de restanten van het voormalige laadspoor van Henk Hentzen, tot 2000 gebruikt en in 2001 verwijderd. Dan volgt een onbewaakte overweg over de Leemstraat en daarna duikt het al jaren onbereden spoor een prachtige smalle gang in tussen enkele bedrijfspanden. Het is volledig overwoekerd, in 1993 reden hier de laatste bollenwagens met soda naar de Philips TL-buizenfabriek. Weer twee honderd meter verder bevond zich ooit een tweede overweg. De Schotsbussenstraat is vernieuwd, de overweg opgeheven. De verwijderde spoorstaven liggen nog opgetast op het Philipsterrein erachter. Op het terrein ligt het spoor nog wel maar het is nauwelijks meer te zien. Ook de eerste fabrieksgebouwen zijn vervallen en staan leeg. Niet bepaald een opwekkend gezicht.

Ondertussen trekt het 6 bakkige verlengde interregiomaterieel VIRM (8600 en 8700) braaf zijn rondjes. De getrokken treinen die de eerste maanden van het jaar de Ijssellijn hebben gesierd zijn op deze eerste april al weer verleden tijd. De Roosendaalse aankomst- en vertrektreinen van deze serie 3600 kruisen elkaar ongeveer ter hoogte van het raccordement Philips. Daarna blijft het weer een half uur stil. Er is op dit traject geen (andere) stoptreinserie. Het dubbelspoor heeft hier capaciteit over. Om 12:15 rolt de infratrein uit Zwolle 53300 voorbij, een mager treintje: loc 1613 met drie lege rongenwagens. Het tijdstip van 12:23 verstrijkt, zonder dat de De Rijke-trein arriveert.

De verveling wordt verdreven als 13:10 uur de infratrein naar Zwolle Rangeer langs komt, opnieuw de 1613 maar nu met tweemaal 6 platte wagens met langgelaste spoorstaven.

Ondertussen is er enige activiteit bij De Rijk te ontwaren. De trackmobile rangeert vier schuifwandwagens (Hbis) van spoor 3 door de poort naar buiten om vervolgens achteruit rijdend nog twee wagens uit de overdekte hal (spoor 4) op te halen. Langzaam trekt hij zijn vracht op het zuidelijke spoor van het raccordement langs de zes al in de ochtend opgestelde wagens. Hij rijdt tot voorbij het wissel en plaatst de wagens voor de andere zes. De trackmobile blijft staan, de bemanning neemt een pauze in afwachting van de komst van Railion.

Om 13:23, een uur later dan de dienstregeling aangeeft, verschijnt loc 6440 in de verte. Tegelijkertijd rijdt met een auto een rangeerder voor, die de toegang tot het raccordement ontsluit door eerst de ontspoortong te ontgrendelen en vervolgens het aansluitwissel. Een heuse wisselwachtershut die inmiddels deur en dak verloren heeft, herinnert aan oude tijden. Trein 55703 stoomt met 10 schuifwandwagens binnen op het zuidelijke spoor, de loc wordt afgekoppeld en rangeert door de spoorpoort van De Rijk naar het noordelijke spoor. De trackmobile is inmiddels al naar het zuidelijke spoor gewisseld waar hij de nieuw aangevoerde wagens het terrein van De Rijk opdrukt. Met de rangeerder hangend aan de eerste wagen duwt 6440 zijn vracht tot bij het aansluitwissel en na toestemming van de verkeersleiding tot op het hoofdspoor. Daar zet de trein zich weer voorwaarts in beweging, naar Breda waar kopgemaakt moet worden. Een uur later komt hij dan vrolijk weer langs als 55704. Dat kan efficiënter, maar Prorail is niet zo scheutig met de aanleg van nieuwe wisselverbindingen.

Emplacement Roosendaal

Ik zet m’n zoektocht voort aan de achterkant van het station Roosendaal waar de goederensporen zich bevinden. Het is een wereld van verschil met de voorkant van het station. Is de voorkant typisch 21^ste eeuws, de achterkant brengt ons in de sfeer van zeker een halve eeuw geleden. Hier is nog veel ruimte. veel braakliggend land, wegen waar je nog een auto kunt parkeren. Een ritje door de Bosweg biedt de geïnteresseerde spoorfan alle mogelijkheden een indruk te krijgen van de veelheid aan goederensporen. Het spoorvervoer tiert hier welig in een omgeving van verval en nostalgie. Hier wordt afvalvet geladen en sloophout, hier wordt met vervuilde ballast gerangeerd, hier worden afdankte locs opgeslagen.

We starten aan de noordzijde waar de Bosweg direct aan het spoor richting Rotterdam ligt.Twee Benelux-treinen met locs 1192 en 1189 kruisen elkaar op dit punt. Een nostalgisch wisselwachtershuis markeert de noordgrens van het grote emplacement Roosendaal, een mercedes uit de jaren 60 voor de deur en een ezel op het gazon versterken het beeld dat aan deze zijde van het station de tijd heeft stil gestaan.

We bereiken het hoge en karakteristieke gebouw van de voormalige NS-werkplaats. De achterzijde wekt een zeer desolate indruk: ruiten zijn ingegooid en de sporen die het gebouw verlaten zijn verroest en overwoekerd. Foto's worden altijd aan de voorkant gemaakt, daar is tenminste nog enige bedrijvigheid. Door de ramen aan de zijkant is net de bovenkant te zien van de 1300-locs die hier zijn opgeslagen. Aan de voorzijde is er op dit moment echter ook geen activiteit. Vaak worden hier afgewerkte vetten geladen, een rijtje pikzwarte ketelwagens op het goederenstation even verderop zijn hiervan getuige. Allerlei typen goederenwagens staan achter de werkplaats van Conrail te wachten op reparatie. Een opstelspoor van Structon ligt er fris bij, maar ook hier is geen wagon te zien. Anders is het op het volgende spoor: terwijl Heijmans hier ballast uit het hele land reinigt is de ballast op het eigen spoor bijna onherkenbaar door modder en gras. Een trein met steenslag op blauwe platte wagens (Klmos) staat gereed om gelost te worden. Het spoor en de hele werkplek van Heijmans ligt bijna idyllisch verscholen tussen metershoge (geluids?)wallen. Het reinigen van de ballast maakt inderdaad een oorverdovend lawaai. Parallel aan het lijntje van Heijmans ligt een weinig bereden opstelspoor dat een aftakking kent die de Bosweg kruist. Achter de poort van Stokvis worden regelmatig wagens van Löhr Logistics geladen.

De laatste van Roosendaal Goederen aftakkende lijn is die naar de Houtbank. De houtbank bestaat uit een enorme berg houtafval, twee grijpmachines die de treinwagons en vrachtauto's beladen en twee sporen. Op het spoor aan de stationskant staan ruim 30 vier-assige open wagens (Eaos) die, hoewel aan alle kanten gedutst, in de zon staan te blinken. Ze moeten recentelijk een verjongingskuur hebben ondergaan. Hun thuishaven is Bahnhof Brandenburg Altstad. Het tweede spoor is leeg, daar is vanochtend de trein vertrokken die we bij RsdPhi hebben zien passeren. Voor de houtbank liggen nog drie korte opstelsporen. Het verbindingsspoor met de houtbank maakt een grote boog om het goederenstation heen en takt van de hoofdlijn af in het zuidelijkste punt. Vroeger was dit vooral in de late herfst een zeer drukke aansluiting omdat deze boog de suikerbietentreinen ook toegang gaf tot de Suikerunie. Het spoor op het industrieterrein is enkele jaren geleden opgebroken, de aansluiting verdwenen. Wat nog rest is een onbewaakte overweg. Het spoor langs de Borchwerf ligt er nog wel. Tot 1998 werd hier NedLoyd aangedaan. Nu is het een bijna twee kilometer lange dubbelsporige lijn, een soort straatspoor over parkeerplaatsen die eindigt bij een groot complex van NHL, die veel pakketpost vervoert maar niet per spoor. Tegen beter weten in wacht het spoor dat zelfs met een met knipperlichten beveiligde overweg de Borchwerf kruist op een betere toekomst.

Op Roosendaal goederen is het ondertussen een drukte van belang. Loc 6447 rangeert met lege Klmos-wagens voor Heijmans, er staat een werktrein opgesteld met blauwe Railprowagens, Klmos'en met ballast en enkele haspelwagens, er staan wagens voor vervoer van vetten en de eerder beschreven trein uit Roosendaal Philips wacht op vertrek naar Kijfhoek. Een spoorwegfan kan zijn hartje ophalen aan een rondje Roosendaal.