Als een nachtkaars 

Leeuwarden.

Holland Rail Container, een dochterbedrijf van de NS, opent in 1982 bij station Leeuwarden een eenvoudige containerterminal; in 1988 wordt er een gestage groei gerapporteerd. Begin jaren ’90 is er twijfel over het voortbestaan, maar de terminal blijft. De containers gaan aanvankelijk mee met de dagelijkse goederentrein. Als de NS in 1994 besluit het containervervoer te scheiden van het overige vervoer en hiervoor shuttles met een vaste lengte in te zetten, betekent dit ook voor Leeuwarden dat er geen containers meer worden opgenomen in de normale goederentreinen. De terminal wordt vernieuwd en uitgebreid en NS Cargo start een rechtstreekse containershuttle van Leeuwarden via IJsselmonde naar Rotterdam, waarvan een deel in de Waalhaven bij het in datzelfde jaar geopende RSC en een deel op de Maasvlakte belandt. Grote aanbieders van containers zijn de zuivelhandel Friesland Frico Domo, Douwe Egberts, Nestlé en regionale papierfabrieken. Twee jaar later komt er het klad in het binnenlandse containervervoer. Shuttles naar Almelo en Heerlen worden gestopt en HRC wordt opgeheven. De Leeuwarder wordt gecombineerd met een van de twee Veendammers: 60 TEU voor Leeuwarden en 40 (plus een hele trein) voor Veendam. De gecombineerde shuttle doet eerst Veendam aan, rijdt dan via Groningen naar Leeuwarden, waar direct de retourtrein richting Veendam wordt meegenomen. Omdat milieuregels nachtelijke tochten op Groningen – Leeuwarden verbieden, maakt de shuttle tussen Veendam en Leeuwarden na enige tijd de omweg via Meppel.

Begin 1997 wordt de rechtstreekse shuttle naar de Maasvlakte in ere hersteld, zij het dan met een weekfrequentie van een. Een jaar later zijn we weer terug bij het begin: vijf containershuttles tussen Leeuwarden en Rotterdam en geen containertreinen meer tussen Veendam en Leeuwarden.  

In 1999 neemt ACTS de dienst over. ACTS verricht in de ogen van het spotterslegioen een heldendaad, door enkele 1200’s voor de poorten van de hel (lees: sloop) weg te sleuren. Jaren zal de Leeuwardenshuttle viermaal per week het land doorkruisen achter een combinatie van een 1200 (ex-NS) en een 6700 (ex-NMBS). In Leeuwarden wordt enkele maanden gerangeerd met een V100-loc van VSM., later neemt een 6700 dat werk over. De laatste jaren rijdt een 1600 de dagelijkse trein, sinds begin 2011 zelfs nog in het kleurige tenue van HUSA (HTRS), de opvolger van ACTS. Maar omdat de grootste aanbieder, Domo plotseling besloten heeft zijn vervoer over het water af te wikkelen, rijdt op 30 mei van dat jaar de laatste containershuttle naar Leeuwarden.

Wekelijks rijdt er bovendien sinds ongeveer 2006 een shuttle naar de USA-terminal in Amsterdam-Houtrakpolder, deze doet ook Veendam aan. Ook deze mag vanwege geluidsoverlast niet via de kortste route (Groningen) naar Leeuwarden; hij zal vanaf 2007 tussen Veendam en Leeuwarden kopmaken in Zwolle Rangeer en op de terugweg in Meppel.

In mei 2011 maakt deze shuttle nog geduldig zijn laatste wekelijkse rondjes.

Kleinschalig buurtgoederenverkeer is er in Leeuwarden nog tot 1996. Wanneer het VAM-vervoer uit Harlingen beëindigd wordt (zie hierna), betekent dat tevens het definitieve einde van de buurtgoederenbediening van Leeuwarden.

Zoals ook elders in Nederland verdwijnt in Leeuwarden in 1997 de posttrein uit het spoorbeeld.

Stiens

Het vervoer van aardappelen in koelwagens vanuit Stiens heeft tot 1995 stand gehouden. In ’96 is er geen vervoer meer, vanwege de slechte toestand van de bovenbouw. NS heeft tevergeefs een beroep gedaan de Zaai- en Pootgoedcentrale in Stiens om een financiële bijdrage te leveren. De aardappels gaan dan per vrachtauto naar de twee resterende aardappelenlaadplaatsen in Kampen en Coevorden. Begin 1997 wordt de lijn officieel gesloten. In 2011 wordt het laatste stukje spoor in de buitenwijken van Leeuwarden opgebroken.

Franeker

Het is een somber verhaal. In Franeker worden tot 1994 aardappels geladen en tot 1996 kolen gelost. Daarna is het over.

Harlingen

In Harlingen worden tot 1996 VAM-wagens met afval geladen en komt er bij tijd en wijle een wagen hout voor houthandelaar Hubert Jans. Maar ook hier is na dat jaar het goederenvervoer gezien. Met de zomerdienst van ’96 stopt het VAM-vervoer en daarmee ook direct het buurtgoederenverkeer.

De samenvatting van het goederenvervoer in Friesland kan kort zijn. In 1996 is het buurtgoederenverkeer beëindigd en resteert alleen nog de dagelijkse containershuttle (vier vanuit de Maasvlakte en een via Veendam uit de Houtrakpolder. En die heeft nu, vijftien jaar later ook het vaantje gestreken.

En Overijssel dan? In Twente is nog wat railgoederenvervoer (zie thema 21) maar verder is het ook in deze provincie armoe troef.

Zwolle

In de jaren ’80 kent Zwolle nog een aanzienlijk goederenvervoer. De werkplaats levert veel vervoer op, de posttrein rijdt nog en er komen bij tijd en wijle diverse goederenwagens binnen. In 1988 wordt melding gemaakt van een toename van het wagenladingenvervoer: melasse, cellulose (Van Gelder Papierfabrieken) en hout uit Zweden (voor firma de Uitslag),

Als in 1995 de rivieren door extreem hoge waterstanden onbevaarbaar zijn, komen allerlei oude vervoersstromen per trein weer op gang. Zo worden er 26.000 koeien en veel ander vee van Zaltbommel/Geldermalsen naar de Ijsselhallen in Zwolle vervoerd. In ’97 stopt de posttrein.

Na twee jaar stilte komt in 2002 plotseling een trein met vervuilde grond uit Luxemburg aan op de losplaats. In 2004 wordt het laden van tien tweedehands Volkswagen pick-ups gemeld. In 2006 worden er ketelwagens beladen met afgewerkt frituurvet bestemming Oostenrijk. En busjes en pick-ups bestemming Griekenland.

Het onderhoudsbedrijf van Nedtrain in Zwolle wordt eind 2005 deels gesloten. Het vetvervoer verhuist rond de jaarwisseling 2007/2008 naar de Amsterdamse Westhaven. Het laatste onderdeel van Nedtrain, het technisch centrum waar onderhoud aan dieselmaterieel verzorgd wordt, sluit in 2010 zijn poorten.

En zo dooft het goederenvervoer ook in Zwolle als een nachtkaars uit.

Zwolle Katwolde

In 1963 wordt naar het nieuwe industrieterrein Voort aan het Zwolle-IJsselkanaal, een stamlijn aangelegd.

Een gedetailleerde fotoreportage over hoe het was, is hier te zien: www.arthurkamminga.nl

In 1969 verschijnt hier een afvallaadstation vanwaar VAM-containers naar Wijster gestuurd worden.

Op het werkplaatscomplex bevindt zich een fabriek van Stork. Aan het kanaal bij de Katwolderhaven verrijst in 1997 een futuristisch ogende overslagplaats met een zware kraan waarmee aanvankelijk transformatoren en later grote scheepsmotoren van Stork (later Wärtsilä) in schepen geladen kunnen worden, met een honderd meter lange spooraansluiting. In de nacht wordt er soms een tranformator geladen, overdag een aantal koelwagens. Aan het eind van de lijn, die een hoefijzervorm heeft onder het lijntje naar Kampen door ligt het afvallaadstation van de VAM, dat een dagelijkse trein kent.

In 2000 levert Wärtsilä een grote hoeveelheid motoren af via Katwolde, ze worden een voor een bij de fabriek op een Team heavy-liftwagen getild en naar de haven gereden, waar de kraan ze naar een scheepsdek overzet. In dezelfde periode worden onder de kraan (die daarvoor niet nodig is) machinekoelwagens met zakken melkpoeder uit Zwitserland en bestemd voor Buisman gelost. Samen met de VAM-afvoerwagens worden de koelwagens later naar Zwolle getrokken.

Ook de truck-fabriek van Scania heeft in Katwolde een aansluiting. Omdat deze echter overwoekerd is op het moment dat Scania snel een vracht vrachtauto’s moet afvoeren, eind 2006, is reactivering geen optie. Uiteindelijk zijn de trucks geladen in t Harde en met twee bloktreinen resp. naar Oostenrijk en het Oostblok vertrokken.

Rova (Regionale Organisatie Verwijdering Afvalstoffen), dat het overslagstation van de VAM heeft voortgezet, heeft in 1996 aan het eind van de stamlijn een tweesporige afvalbunker voor in totaal 8 wagens. Railion heeft per dag drie retourritten vanaf Zwolle Rangeer nodig om de wagens te plaatsen en op te halen. Op 12 juni 2006 rijdt de laatste trein als Rova verhuist naar een andere locatie in Zwolle, zonder spooraansluiting.

In 2009 wordt een deel van de infrastructuur gesloopt. Wat resteert is de lijn naar de havenkraan met een niet te lang uithaalspoor.

Katwolde kent in het voorjaar van 2011 een korte opleving: tientallen treinstellen mat ’64 krijgen vanaf Zwolle rangeer een enkele reis naar Katwolde, waar ze op een oplegger getild worden en naar de sloper afgevoerd.

Kampen

Tot 1990 is er nog heel wat goederenaanbod in Kampen, vooral aardappelen.. Maar in de zomer van dat jaar valt het doek.

Voorgeschiedenis

In de hoogtijdagen van het spoor is Leeuwarden het kruispunt van zes lijnen. Als deel van een grote verbinding tussen de havens in de Zuiderzee en Noord-Duitsland wordt in 1863 de lijn Harlingen – Leeuwarden aangelegd, in 1866 gevolgd door Leeuwarden – Groningen, in 1868 Groningen – Nieuweschans en in 1876 Nieuweschans – Duitse grens.

Vanuit het zuiden, Arnhem – Zwolle (Staatslijn A) wordt Leeuwarden in 1868 bereikt.

Als deel van de Noord-Hollandsch – Friesche Spoorweg (NFS), de verbinding van Amsterdam – Medemblik – (boot) - Stavoren – Leeuwarden wordt in 1885 de lijn Leeuwarden – Stavoren over Sneek geopend.

De lokale lijn Leeuwarden – Stiens (1901) – Dokkum- Metslawier is door de Noord-Friesche Locaalspoorweg-Maatschappij in 1901 aangelegd, en pas in 1913 volgt de aansluiting van Anjum. Het reizigersvervoer zal in 1936 al stilgelegd worden; in 1940 wordt het gedurende enkele maanden hersteld. Dokkum – Anjum wordt in 1942 al gesloten, Stiens – Dokkum in 1973. Leeuwarden – Stiens wordt in 1997 definitief uit de boeken geschrapt.

Tussen 1902 en 1904 wordt ook door de NFLM een verbinding (“bovenlangs”) tussen Stiens en Harlingen met een aftakking naar Franeker aangelegd. Ook hier is in 1936 het reizigersvervoer stil gelegd en leeft het in 1940 voor korte tijd weer op. In 1938, 1942 en 1961 wordt de lijn ingekort, totdat in 1972 ook het laatste gedeelte Stiens – Minnertsga gesloten wordt.

En er was nog meer. De Nederlandsche Tramweg Maatschappij exploiteert een tramwegnet van ongeveer 300 km in Friesland. Globaal gezien is dat een net niet gesloten cirkel van Dokkum via Drachten, Gorrewijk, Joure, Sneek, Makkum, Franeker, Leeuwarden naar St. Jacobi Parochie. Aansluitingen zijn er naar Groningen, Assen en Steenwijk. Behoudens enkele kleine uitbreidingen is het tramwegnet tussen 1880 en 1916 aangelegd. De meeste lijnen zijn in 1947 verdwenen; de laatste wordt in 1962 opgeheven.

Ook Zwolle is een spoorwegknooppunt.

Vanaf 1864 mag Zwolle zich spoorstad noemen; de lijn uit Utrecht is dan gereed. Een jaar later wordt Zwolle – Kampen geopend.

In 1866 bereikt de Staatslijn A uit Arnhem Zwolle vanaf de oostzijde. De lijn naar Meppel (1867) en Leeuwarden (1868) zal ook aan de oostzijde het station verlaten.

In 1881 verschijnt aan de oostzijde ook nog de verbinding naar Almelo. Weer wat jaren later, nl. in 1886 legt de Dedemsvaartsche Stoomweg-Maatschappij een tramlijn aan naar Dedemsvaart en Ter Apel (sluiting 1948). Vervolgens wordt de verbinding Apeldoorn – Hattemerbroek – Zwolle aangelegd (opening 1889, sluiting 1972), en in 1913 nog de lijn Hattem – Kampen-Zuid (sluiting 1934).Tussen 1903 en 1905 wordt als lokaalspoor de verbinding van Zwolle naar Ommen en Emmen en verder naar Stadskanaal en Delfzijl aangelegd. Het (laatste) gedeelte ten noorden van Emmen wordt in 1972 gesloten.

Tussen Hattemerbroek en Nunspeet rijdt van 1908 tot 1931 de Zuiderzeetram en tussen Zwolle en Blokzijl ligt tussen 1914 en 1934 een tramlijn.

In de jaren ’90 van de vorige eeuw komt Zwolle in het nieuws in verband met de aanleg van een nieuwe spoorlijn. Lang is er discussie over de juiste keuze tussen de Zuiderzeelijn (Lelystad – Heerenveen) of de Hanzelijn (Lelystad – Zwolle). Uiteindelijk wordt in 1996 ten gunste van de laatste beslist. De aanleg is anno 2011 in volle gang. In het voorjaar van 2011 is een nieuwe spoorbrug over de IJssel, de Hanzeboog, in gebruik genomen. Direct ten zuiden hiervan takt de Hanzelijn af richting de polder. Voorzien is dat in december 2011 de eerste personentreinen richting Amsterdam de Hanzelijn berijden.

Zwolle kent dus feitelijk geen lokaal goederenvervoer meer. Er is alleen enig transit verkeer naar Onnen en Wijster en daarmee is alles gezegd.

Slot

Het is een niet erg opwekkend verhaal: Friesland is railgoederenloos en in Zwolle rijdt alleen nog af en toe een sloopvervoer naar Katwolde. Het wordt leeg in het noorden.

Met dank aan Frank Schouten voor correcties en aanvullingen.